Parafia

Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w r. 1390. Od w. XV do końca XVI królewszczyzna. Od r. 1597 wchodzi w skład Ordynacji Zamoyskich. Na zamku w Krzeszowie, zw. Rotundą, przebywała Barbara, żona Jana Zamoyskiego, i tu zmarła w r. 1610. W r. 1641 Krzeszów otrzymał prawa miejskie. W latach: 1649-51 rezydował tu książę Jeremi Wiśniowiecki, który napisał tu swój testament. W w. XVII kilkakrotnie niszczony m. in. w latach: 1623, 1672, 1688. Po I rozbiorze Polski w granicach Austrii, od r. 1809 w Księstwie Warszawskim, po r. 1815 w granicach Królestwa Polskiego. Od r. 1863 Krzeszów znalazł się w powiecie biłgorajskim guberni lubelskiej, prawa miejskie stracił w r. 1869.

Parafia rzymskokatolicka istniała tu już w II poł. w. XV. W r. 1509 Zygmunt Stary wznowił fundację parafii i nastąpiła powtórna jej erekcja. Pierwotnie parafia została uposażona przez króla, a z biegiem lat rodzina Zamoyskich powiększyła nadania ziemi (na początku w. XIX 120 mórg ziemi ornej i 21 mórg łąk). Do r. 1819 parafia należała do diecezji przemyskiej i w latach 1630-1746 wchodziła w skład dekanatu leżajskiego, a po r. 1746 tarnogrodzkiego. W 1809 r. Krzeszów włączono do diecezji lubelskiej. Do r. 1868 pozostała ta sama przynależność dekanalna (tarnogrodzki). Po tej dacie parafia została włączona do nowego dekanatu biłgorajskiego (obecnie południowego).

Parafia oprócz działalności duszpasterskiej nie zaniedbywała oświaty, prowadziła szkołę i troszczyła się o ubogich ulokowanych w szpitalu parafialnym (od początku w. XVII). Do r. 1875 była w Krzeszowie również parafia unicka. Po tej dacie kościół unicki przeznaczono na cerkiew prawosławną. W okresie międzywojennym świątynia cerkiewna została rozebrana. Do dnia dzisiejszego pozostało tu kilkadziesiąt osób należących do Kościoła prawosławnego. Na początku w. XVIII zamierzano w Krzeszowie założyć klasztor paulinów; rozpoczęto nawet budowę kościoła. W okresie powojennym gruntownie przebudowano plebanię i dom parafialny.

Zapewne pierwsza świątynia istniała tu już w w. XV. W r. 1596 abp lwowski Jan Dymitr Solikowski konsekrował nowy kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Po kilkudziesięciu latach istnienia świątynia spłonęła. Następna wybudowana dzięki Katarzynie Zamoyskiej w 1642 r., z powodu słabych fundamentów została rozebrana w r. 1726 z polecenia bpa przemyskiego Aleksandra Fredry. Budowę świątyni istniejącej do dnia dzisiejszego rozpoczęto w r. 1727. 11 VIII 1744 r. konsekrował ją bp przemyski Hieronim Sierakowski. Wezwanie kościoła pozostało takie samo jak poprzednich – Narodzenia NMP. Około r. 1744 kościół gruntownie odnowiony wewnątrz. Ponowna restauracja dzięki pomocy ordynata Maurycego Zamoyskiego dopiero w r. 1898. Uszkodzony w czasie działań wojennych w r. 1914, odnowiony w r. 1920. Po r. 1950 rozpoczęto gruntowną restaurację świątyni (m.in. pod koniec r. 1976 przebudowa prezbiterium).

Kościół drewniany, trzynawowy, wyposażenie wnętrza rokokowe, w prezbiterium drewniany ołtarz główny z MB z Dzieciątkiem (zwaną Loretańską, a przez miejscową tradycję Krzeszowską z w. XVIII), na zasłonie obraz św. Stanisława wskrzeszającego Piotrawina, zabytkowe antepedium z w. XVIII. W prezbiterium, po prawej stronie ołtarza głównego, ołtarz z kopią obrazu MB Częstochowskiej, na zasłonie obraz Joachima i Anny. Ołtarze boczne w transepcie: przylegające do ściany tęczowej: prawy Przemienienia Pańskiego, na zasuwie obraz Niepokalanego Poczęcia NMP, lewy św. Anny; przylegające do ściany bocznej: prawy św. Nepomucena, lewy Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Ołtarze boczne w nawie: prawe 1. św. Antoniego Padewskiego, 2. Św. Mikołaja, lewe 1. św. Ambrożego, 2. Matki Boskiej z Peregrynacji. Bogate wyposażenie kościoła w dzieła sztuki to efekt hojnego mecenatu Zamoyskich, o czym świadczą herby tego rodu: Jelita, Rawicz i Korczak. Ambona, barokowa, bogato zdobiona, nad nią baldachim w którego zwieńczeniu pelikan. Naprzeciw ambony chrzcielnica w kształcie kielicha. Monstrancje: gotycka i barokowa. W nawie stoją ławki drewniane z końca w. XIX, a na chórze muzycznym 15-głosowe organy (renowacja w r. 1950).

Obok kościoła drewniana dzwonnica z r. 1898, na miejscu poprzedniej z r. 1721, odnowiona w latach 90-tych XX w., obok kaplica z r. 1905, we wnętrzu kamienna płyta z napisem: „Pamiątka przechowania kości – 1824”. Na cmentarzu kościelnym dwa klasycystyczne pomniki nagrobne oraz krzyż wykonany z jednego bloku piaskowca z tablicą: „Pamiątka poległym w 1861 r.”

1. Cmentarz parafialny założony w r. 1824, czynny
2. Cmentarz z okresu epidemii cholery, nieczynny.Na cmentarzu grzebalnym kamienne pomniki m. in.: żołnierza z czasów napoleońskich, sekretarzy magazynów solnych, rodzin ziemiańskich, obelisk z otrąconym krzyżem stojący na mogile powstańców styczniowych (krzyż zniszczony przez żołnierzy Armii Czerwonej), pomnik poświęcony żołnierzom Armii Krajowej.Kapłani zmarli pochowani na cmentarzu parafialnym:
ks. Aleksander Bartosiewicz (+1917), ks. Andrzej Dziubiński (+1925), ks. Jan Masłowski (+1995), ks. Adolf Netczyński (+1938), ks. Szymon Surmankiewicz (+1844)

1. Kościół filialny, pw. MB Miłosierdzia, w Jasienniku Starym, z lat: 1982-87, wg projektu inż. archidiec. D. Beda, poświęcony, 31 V 1987 r., przez bpa Jana Śrutwę.

2. Kaplica, pw. Matki Boskiej Bolesnej, na tzw. Komanowej Górze k. Krzeszowa Dolnego z r. 1999, postawiona obok poprzedniej z r. 1867, o charakterze ludowym. Odpust: MB Bolesnej (9 IX)

3. Kaplica w Krzeszowie, u stóp Rotundy, z poł. w. XIX, murowana z czerwonej cegły, jako wotum za uśmierzenie epidemii. Klasycystyczny fronton z trójkątnym szczytem, w polu umieszczona figura Chrystusa dźwigającego krzyż. Prostokątne drzwi zamknięte łukiem. Nawa przykryta kopułą wspartą na pilastrowanych półkolumnach, ściany i sklepienie pokrywa polichromia.